Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Eleştirisine Eleştirel Bir Bakış

Sevinç Koçak

Çocuklar da duyguları, tercihleri, beğenileri, sevdikleri, sevmedikleri olan bireylerdir. Üstelik her çocuğun beğenisi bir diğerinden farklılık gösterir. Bu yüzden bir kitabın yalnızca çocuğa göre olması yeterli değildir, aynı zamanda okuyacak olan çocuğa göre de olması gerekir. Bunun için de çocuğu iyi tanımak, mesai harcamak önemlidir.

Çocuk ve gençlik edebiyatı alanında son 20 yılda azımsanmayacak oranda bir nitelik artışı yaşandı. Ama bu gelişme eleştiri alanında kayda değer bir karşılık bulamadı.

Özellikle çocuk kitaplarının oyuncak kadar çok satıyor olması, yayınevlerini çocuk kitaplarına yöneltti. Bu da çocuk kitaplarının edebiyatın değil, ticari bir pazarın parçası olarak görülmesine yol açtı. Çocuk kitapları yayınevlerinin en çok bastığı ve sattığı kitapların başında gelirken, çocuk edebiyatı edebiyatın eleştiriden hakkını en az alan yanı oldu. Yani çocuk ve gençlik kitaplarının yayıncılık pazarındaki payı ile eleştiri alanında payına düşen arasında henüz doğru bir orantı kurulamadı.

Birkaç yayın dışında, eleştiri yazısı olarak yayınlanan yazıların çoğu biraz genişletilmiş tanıtım yazısı düzeyinde. Oysa hangi yaş için yazılmış olursa olsun edebiyat eleştirisi edebi açıdan gelişkin bir analitik bakışı gerektirir. Yayınevinin gönderdiği tanıtım yazıları, biraz evirip çevirip yazar hakkında birkaç cümle ve çizimlere küçük bir değinme ekleyince eleştiri yazısına dönüşmüyor. Kitap ekleri, edebiyat dergileri, eleştirmenler ve edebiyat çevreleriyle (şimdi bunlara bir de sosyal medya üzerinden tanıtım yapan sayfalar eklendi) ilişkileri gelişkin olan yayınevleri, gönderdikleri tanıtım yazılarını yayımlatacak bir mecra mutlaka buluyor. Küçük yayınevlerinden çıkan kitaplar ise hak ettikleri ilgiyi bu piyasa ilişkileri içinde eleştirdiğimiz düzeyde bile göremiyorlar.

İnternet ortamında blog yazarlığı üzerinden başlayan kitap tanıtımları, son dönemde sosyal medya sayfaları üzerinden giderek yaygınlaştı ve her geçen gün yenileri ekleniyor. Çoğunluğu ebeveynler tarafından açılan kitap tanıtım sayfalarında yapılan değerlendirmeler, “çok güzel mutlaka okumalısınız, biz bu kitabı çok sevdik, öyle güzel ki kızım çok beğendi, oğlum resimlerine bayıldı…” türü yorumlardan öteye geçemiyor. İnsanların birbirine kitap önermesinde sakınca yok elbette. Ama burada başka bir sorun ortaya çıkıyor. Edebi açıdan hiçbir temel kriter barındırmayan iyi, güzel, sevdik, beğendik türü değerlendirmeler kitaplar için referans olmaya başlıyor, kişisel beğeniler edebi kriterlerin yerine ikame ediliyor.

Şuraya birkaç soru bırakalım. Çocuk ve gençlik edebiyatının hak ettiği eleştirel düzeyi görmemesinde edebiyat dergilerinin, kitap eklerinin, eleştirmenlerin sorumluluğu yok mu? “Ciddi” edebiyat dergileri özel sayılar dışında çocuk ve gençlik edebiyatına yer vermeyerek, bu alanı edebiyat dışı gören yaklaşımı beslemiyor mu? Kitap eklerinde ya da edebiyat dergilerinde belirlenen dosya konuları üzerine çocuk ve genç okur için yazılmış kitaplara neden yer verilmiyor? Yayınevleri ve yazarlarla arayı bozmamak için görmezden gelinen kötü kitapları kimler okuyor?

Çocuk ve gençlik edebiyatı alanındaki gelişmeler, kötü kitapların basılmasını engellemiyor. Hâlâ iyi kitap kadar (hatta belki daha fazla) kötü kitap da basılıyor.

Dil, kurgu, illüstrasyon, çeviri sorunlarından herkesin farklı yorumladığı “çocuğa görelik” yaklaşımına, “hatırı sayılır” yazarların kötü dosyalarının ticari kaygılarla geri çevrilmemesinden yeni yazarlara yeterince alan açılmamasına, grafik tasarım sorunlarından editoryal sorunlara, yazar/çizer telif haklarından kitap fiyatlarına kadar pek çok sorun varlığını sürdürüyor. Tüm bu sorunlar, üzerine yazmayı/konuşmayı gerektiriyor.

Çocuk ve gençlik edebiyatındaki nitelik yükselmesi çocukların iyi kitaba ulaşmasını da tek başına kolaylaştırmıyor. Çünkü çocuk ve kitap arasında iki önemli süzgeç var: Ebeveynler ve öğretmenler. Her yetişkin kendi farkındalığına, kişisel beğenisine, çocuk kitabından beklentisine göre seçim yaparken, çocuklar da bu seçimler doğrultusunda kendilerine sunulan kitapla temas ediyor. Bu yüzden edebi beğeni ve bir kitaba yaklaşım konusunda yetişkinleri de geliştirmek gerekiyor. Kendisine kitap alırken edebi beğeniyi ön planda tutan yetişkin okur, çocuğa aldığı kitaba ‘eğitici, öğretici’ misyon yüklemekten vazgeçemiyor.

Şunu akılda tutalım; edebi metinler eğitim materyali değildir. Ama edebiyat insanın içsel serüvenini besler, estetik algısını, beğenisini, ifade gücünü geliştirir. Bu, yetişkin okur için de çocuk okur için de geçerlidir.

Çocuklar da duyguları, tercihleri, beğenileri, sevdikleri, sevmedikleri olan bireylerdir. Üstelik her çocuğun beğenisi bir diğerinden farklılık gösterir. Bu yüzden bir kitabın yalnızca çocuğa göre olması yeterli değildir, aynı zamanda okuyacak olan çocuğa göre de olması gerekir. Bunun için de çocuğu iyi tanımak, mesai harcamak önemlidir.

Çocuk ve gençlik edebiyatının son yıllarda azımsanmayacak oranda yetişkin okuru da oluşmaya başladı. Çünkü iyi yazılmış bir çocuk kitabının yaşı yoktur ve bunu keşfeden şanslı yetişkin okurlar karmaşadan uzak, yalın ama derin olan bu edebi dilin tadını aldıktan sonra peşini bırakmıyorlar.

Çocuk ve gençlik edebiyatı eleştirisi üzerine yaptığımız bu eleştirel girizgâhla, Litera’da çocuk ve gençlik kitapları üzerine düşünmeye ve yazmaya da adım atmış oluyoruz.

Bu yazıdan itibaren Litera’da;

• Yalnızca iyi kitaplardan değil, kötülerden de söz edeceğiz. Çünkü yalnızca iyiden söz etmek, kötü olanın alandaki varlığını sessiz sedasız sürdürmesine hizmet ediyor.

• Aylık dosya konularına çocuk ve gençlik edebiyatından ses vereceğiz.

• Çocuk ve gençlik edebiyatının yanı sıra, edebiyat dışı çocuk kitaplarına da yer vereceğiz.

• Baskısı tükenen, keşke yeniden basılsa dediklerimizi de gündeme getireceğiz.

• Yazar ve çizerlerle röportajlar yaparak alandaki gelişmeleri ve sorunları onların gözünden de dinleyeceğiz.

• Yeni çıkan kitapların tanıtımlarını da es geçmeyeceğiz.

• Çocuk ve gençlik kitapları üzerine gönderilen yazılardan yayın çizgimize uygun olanları yayınlayarak, alana dair birlikte bakış geliştireceğiz.

Her yaştan her okurun olduğu gibi nitelikli kitaplar okumak çocuk ve genç okurun da, her edebi metnin olduğu gibi nitelikli eleştiri çocuk ve gençlik edebiyatının da hakkı. Litera’da, çocuk ve gençlik edebiyatının gelişim seyrine eleştirel bir katkıyla eşlik etmeyi umuyoruz.

İyi okumalar.