Vazgeçmek; mevcut koşullarda devam edememek

Aynur Kulak, Adam Phillips'ın Vazgeçmek Üzerine adlı kitabı üzerine yazdı: "Uzmanlaştığı psikoterapi Adam Phillips'i mesleki olarak, güncel işlerinde ve yazdığı kitaplar ekseninde odakta tutarken ve bu uzmanlığını bir gövde gibi kullanırken yaşamın her alanını anlamak adına gövdeden uzayan dallar, dalların üzerinde çıkan yapraklar onun bu elimizden bırakamadığımız kitaplarını yazmasına sebebiyet veriyor."

İngiliz psikanalist ve deneme yazarı Adam Phillips’in her yeni kitabı dikkatimizi keskinleştiriyor. Konu başlığı bu sefer Vazgeçmek. Ve biz her gün o kadar çok şeyden vazgeçip o kadar çok şeye yeniden başlıyoruz ki, bu döngü her gün tekrarlanıp, tanıdık olduğunda yabancılaşabiliyoruz. İşte bu tanıdık yabancılaşmayı bir kitap kapağında ve elbette ki bir Adam Phillips kitabı kapağında Vazgeçmek Üzerine diye gördüğümüz anda okuma isteği uyanıyor içimizde.

İlgi Arayışı, İyilik Üzerine, Flört Üzerine, Akıl Sağlığı Üzerine, Öpüşme, Gıdıklanma ve Sıkılma Üzerine, İyileşmek Üzerine, Değişmeyi İstemek Üzerine. Ayrıntı Yayınları tarafından yayımlanan bu şahane kitaplara Vazgeçmek Üzerine kitabı da eklendi. Adam Phillips’ten bahsederken sadece psikanalist titriyle bahsedersek haksızlık etmiş oluruz. Zira Adam Phillips sadece kitaplarının ismine baktığımızda bile anlayabileceğimiz üzere bir psikolog, sosyolog ve toplumbilimci aynı zamanda. Uzmanlaştığı psikoterapi onu mesleki olarak, güncel işlerinde ve yazdığı kitaplar ekseninde odakta tutarken ve bu uzmanlığını bir gövde gibi kullanırken yaşamın her alanını anlamak adına gövdeden uzayan dallar, dalların üzerinde çıkan yapraklar onun bu elimizden bırakamadığımız kitaplarını yazmasına sebebiyet veriyor. 

Bir söyleşisinde; "Bana göre psikanaliz, kendinizi iyi hissetmiyorsanız yapabileceğiniz birçok şeyden sadece biridir - aromaterapi, örgü örme, yamaç paraşütü de deneyebilirsiniz. Sıkıntınızla yapabileceğiniz birçok şey var. Psikanalizin yapabileceğiniz en iyi şey olduğuna inanmıyorum, buna çok değer versem bile." 

Uzmanlığa saplanıp kalarak psikanalizi sadece bir açıdan ele almayı reddediyor Adam Phillips. Ya da başka bir tabirle onun talepkarlığının sınırsızlığı onu çağdaşlarından ayıran önemli farklara sebebiyet veriyor. Aynı söyleşide psikanaliz ve bilim hakkında şöyle diyor mesela: "Psikanalistlerin bilimsel modeli bu kadar hevesle benimsememeleri gerektiğini düşünmüyorum. Psikanalizin bir bilim olduğunu veya olmaya çabalaması gerektiğini düşünmüyorum." Bu görüş Değişmeyi İstemek Üzerine’yi ona yazdırırken Vazgeçmek Üzerine’yi de yazdırıyor, İlgi Arayışı’nı yazdırırken bambaşka bir konu Öpüşme, Gıdıklanma ve Sıkılma Üzerine’yi de yazdırıyor. Ve yine aynı söyleşide "Psikanaliz, hastanın ne istediğini bilmesini sağlayamaz, yalnızca bulma riskini almasını sağlar." diyerek psikanalize dair sağlam bilgi ve deneyimini ortaya koymuş oluyor.

Vazgeçmek Üzerine önsöz bölümü itibariyle etkisi altına almaya başlıyor bizi. Adam Phillips’in mesleki uzmanlığı gereği olduğunu düşündüğümüz tecrübesi mevzu bahis elbet fakat yazılan her cümle her paragraf ve yaprak yaprak her sayfa milyonlarca gözlem sonrası damıtılarak yazılmış doğru tespitlerle çıkıyor karşımıza. Adam Phillips’in bu çağın parçalı düşünce uzantısı diyebileceğimiz tüm tespitleri vazgeçmek meselesini birçok farklı bakış açısıyla anlatmasını sağlıyor. Çok parça var evet, fakat Adam Phillips’in başarısı neredeyse boşluk bırakmaksınız anlatması. Yukarıdaki alıntılarda kendisinin de belirttiği gibi psikanalizi yalnızca bir bilim olarak değil, yaşamın ta kendisi olarak ele alıyor.

“İnsanlar, normal şartlar altında, bir şeyi bıraktıklarını veya bir şeyden vazgeçtiklerini söylerken genellikle sigaradan, alkolden, çikolatadan ya da günlük hayatın diğer anestezik hazlarından söz ederler; topyekün hayatı bırakmaktan, intihar etmekten bahsetmezler.”

Önsöz bölümünün ilk cümleleri itibariyle Adam Phillips, Vazgeçmek Üzerine’yi yedi bölüm boyunca hem günlük hayat ve reflekslerimiz hem de bilimsel bakışla nasıl ele alacağının kuvvetli ip uçlarını veriyor. Adam Phillips için çok büyük addettiğimiz, içinden çıkamadığımız konulara ilişkin çok basit bir noktadan yola çıkıp konuları çok basitte tutarak anlatmak en az vazgeçmek veya iyileşmek veya sıkılmak veya değişmeyi istemek kadar önemli. Çünkü Adam Phillips’in basit yaklaşımı herkesi içine alabilen bir derinliği de berberinde getiriyor.  Mesela birkaç cümlede insanı nihayetinde vazgeçme koridoruna sokan “feda olma”, “feda etme” davranışının bizi ne hale getirdiğini basitçe ama herkes için anlaşılır formda açıklayabiliyor.

“Mümkün olduğunca basit bir şekilde ifade etmem gerekirse, fedakarlıklar iyi veya kötü olabilir ve hangisinin iyi, hangisinin kötü olduğu her zaman peşinen belli değildir. Bir hayranlık duyduğumuz ve heveslendiğimiz vazgeçmek var, bir de bizi derinden tedirgin eden vazgeçmek.” 

Ne kadar doğru tespitler öyle değil mi? Kavramın kendisi kişiye göre, algıya göre, arzulanana göre, kiminin için iyi olanın, kimine göre kötü olmasına göre, doğruların ve yanlışların sürekli ve sürekli yer değiştirmesine göre öyle değişimlere uğruyor ki, neredeyse artık anlık diyebileceğimiz pozisyonlarda feda etmek, vazgeçmek veya feda ederek vazgeçememek Adam Phillips’in konu üzerine odağa aldığı birinci gündem maddesi oluyor.

Ve nihayetinde şu nefis cümleyi kuruyor:

“Yeni düşüncelerin tamamı, tıpkı eski düşüncelerin tamamı gibi, feda etmekle, istediğimiz hayatları elde edebilmek için nelerden vazgeçmemiz gerektiği ile ilgili.”

Nelerden vazgeçmemiz gerekiyor? Evet, tam da bu soruya verilecek yanıtlar çok önemli işte.

Kitabın tüm bölümleri birbiri peşi sıra çok güzel inşa edilmiş. Bölümler birinci bölüm Vazgeçmek Üzerine olmak üzere, Ölü ya da Diri, İstememek Üzerine, Dışarıda Bırakılmak Üzerine, Hiçbir Şeye İnanmamak Üzerine, Sansürün Hazları ve Kayıp Üzerine konu başlıklarıyla karşımıza çıkıyor. Bölümler noktasında Adam Phillips’in önemle üzerinde durduğu bir isim var. Franz Kafka.

“Yere uzanmanın bir avantajı şu ki, düşecek bir yer yoktur.”

Vazgeçme üzerine hayatı boyunca çokça deneyim yaşamış olan Kafka’ya dair önemli ayrıntılar Adam Phillips süzgecinden geçiyor. Defterine not ettikleri, mektupları, biyografileri  ve kitapları vasıtasıyla bize ulaşan tüm ayrıntılar Kafka’nın nelere kendini feda ederek, nelerden vazgeçtiğini gösteriyor. Aynı vazgeçme meselesinde olduğu gibi kaçınılmaz olana verilecek yanıtlar hiçbir zaman basit olmamıştır. Adam Phillips, Kafka’ya dair bahsettikleriyle tam da bunu anlatmak istiyor.

Ayrıntı Yayınları Lacivert Kitaplar serisinden çıkan Vazgeçmek Üzerine  Adam Phillips külliyatına dair önemli bir parça. Tüm Adam Phillips kitaplarıyla beraber kitaplığımızda bulunmalı ki, nelerden vazgeçmemiz gerektiğine artık karar verelim. 

Çeviri için Elif Ersavcı’ya teşekkür ederim.

VAZGEÇMEK ÜZERİNE

Adam Phillips

Ayrıntı Yayınları, 2024

Çeviri: Elif Ersavcı

Tür: Psikoloji